سالها قبل از فاصله ای دور می شد بخار و دود خروجی کارخانجات را دید وهمین مه سیاه و سفید آسمان شهرک بیانگر کار و تولید بود ومی شد فهمید اوضاع خوب است.

اما از نیمه دوم دهه هشتاد آرام آرام زمزمه های نگرانی در بین فعالان تولید وصنعت به گوش می رسید وبا اجرای هدفمندی یارانه ها بود که فشارها بر بخش تولید بیشتر شد و به دلایل گوناگون تعداد واحدهای بحرانی بیشتر وبیشتر شد تا جایی که کارگروه ویژه واحدهای بحرانی تشکیل شد حتی در بعد ملی هم ستاد تسهیل راه اندازی شد.

هر چند در 2 یا 3 سال گذشته اندکی از حجم مشکلات تولید کاسته شد اما همچنان اخبار خوشایندی از حواشی بخش صنعت و تولید به گوش نمی رسید و مباحثی همچون بیکاری و کسادی بازار فروش وهزینه های سربار تولید مطرح می شدند.

·       شهرک سینمایی یا شهرک صنعتی

با این وصف به منظور درک بهتر شرایط حاکم بر وضعیت امروز بخش تولید و صنعت سری به شهرک صنعتی توس زدیم که در ادامه می خوانید .(به عنوان نمونه عینی و برشی کوچک از اوضاع کلی ) .

اولین چیزی که انتظار داری به محض ورود به شهرکی که چند صد واحد صنعتی و تولیدی در آن مستقر است ببینی تعداد قابل توجهی کامیون وتریلی می باشد .تصویری که در اواسط دهه 70 بسیار دیده می شد اما حالا دیگر خبری از صف خودروهای سنگین حتی در یک خیابان این شهرک نیست.

خاک وخاشاک مقابل در برخی از واحدها بیانگر نبود رفت وآمد چند ماهه به این امکان است وسوله های خالی باشیشه های شکسته و علفهای هرز رویده در محوطه تعداد زیادی از واحدها بیشتراز اینکه شباهتی به شهرکی تولیدی و صنعتی داشته باشد تداعی گر شهرک سینمایی برای ساخت فیلمهای آخرالزمانی وشهرهای متروکه است.

سوله های نیمه تمام هم در تمام خیابانهای شهرک به چشم می آید اما قسمت تلخ ماجرا واحدهایی هستند که با تمام تجهیزات و فعالیت چند ساله حالا تعطیل شده اند وبیشتر واحدهایی هم که به ظاهر فعال هستند دیگر مانند سالهای قبل با ظرفیت کامل کار نمی کنند و تعداد کارگرانشان به کمتر از نصف کاهش یافته است.

·       جویندگان کار

در یکی از خیابانها جوانی را سوار بر پراید مدل پایینی می بینیم که مقابل چند واحد صنعتی توقف می کند و با مراجعه به نگهبانی این واحدها مجددا سوار برخودرو به خیابان دیگر شهرک می رود.

بعد از نیم ساعت دوباره او را می بینم وبا او همکلام می شوم و علت مراجعاتش را می پرسم که می گوید:نزدیک 10 سال در یک شرکت کار می کردم که اواخر سال گذشته بابیشتر از نصف کارگرانش قراردادی تمدید نکرد و ماههاست به دنبال کار هستم .

اومی افزاید: در هفته 3روز به شهرکهای اطراف مشهد وشهرهای نزدیک می روم ودرخواست کار می دهم اما هنوز پاسخ مثبتی نگرفته ام وفعلا از طریق مسافرکشی هزینه زندگیم را تامین می کنم.

2 جوان جویای کار دیگر را هم دیدیم که سوار بر موتورسیکلت به واحدهای مختلف مراجعه می کردند اما آنها هم می گفتند امیدی به یافتن کار ندارند.

·       بی ثباتی ؛کابوس تولید

یکی از فعالان صنعتی که رغبتی به ذکر نام خود ندارد می گوید:اصلی ترین نیاز فعالیتهای تولیدی و صنعتی وجود ثبات در بازار است تا تولید کننده بتواند با احتساب هزینه و سود برنامه ریزی کند.

وی می افزاید :متاسفانه چند سال است که ما تولید کنندگان کابوس بی ثباتی می بینیم چون هر روز تمام محاسباتمان به هم می ریزد وافزایش قیمت مواد اولیه به یکباره سود چند ماه را صفر می کند چراکه مواد اولیه گران تمام فعالیتهای یک واحد تولیدی را تحت تاثیر قرار می دهد توان خرید کم یعنی تولید کمتر ونیاز به نیروی کار کمتروزنجیره ای از مشکلات که تولید کننده را به سمت خداحافظی از این کار سوق می دهد.

یکی دیگر از صنعتگران می گوید: بالارفتن هزینه های تولید منجر می شود تا قیمت تمام شده هم بالاتر برود و قیمت نهایی محصول بیشتر و بیشتر شود که تنها موجب کم شدن مشتری می شود واین آغاز بحران یک واحد تولیدی است چون وقتی مشتری توان خرید نداشته باشد تولید ما بی اثر است.

او می افزاید : صادرات سهم قابل توجهی در فروش محصولات دارد اما وقتی قیمت تمام شده ما بالاست بی تردید دربازار کشور هدف و در رقابت با محصولات مشابه قادر به ادامه کار نیستیم و در چنین مواردی دولتها می توانند با سیاستهای تشویقی از هزینه های بخش تولید بکاهند که متاسفانه چنین چیزی را شاهد نیستیم.

یک فعال بخش نساجی هم می گوید: خراسان از گذشته های دور یکی از قطبهای اصلی نساجی کشور و منطقه بوده ولی در حال حاضر وضعیت نامطلوبی دارد ویکی از علل اصلی این شرایط واردات بی رویه منسوجات می باشد که با توجه به بالا بودن هزینه تولید و قیمت تمام شده محصول داخلی متاسفانه محصول وارداتی ارزان که البته کیفیت پایین تری هم دارد سهم بیشتری در بازار دارد.

·       پایان مدیریت سنتی

در ادامه به سراغ فردی می رویم که چند سال است در بخش تولید وصنعت به دنبال شناختن مشکلات و یافتن راه حل هااست.

مدیرتامین مالی و توسعه بازار شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی در ابتدا با تاکیدی خاص می گوید :با توجه به تمام قابلیتها و پیشینه تولید و صنعت در خراسان متاسفانه برند قدیمی که همچنان در سطح یک تخصص مربوطه فعال باشد نداریم .

 محمد مهدی زاده می افزاید: در بررسی علت این مساله هرچند عوامل متعددی دخیل هستند اما بی تردید اثر گذار ترین عامل موضوع مدیریت واحد های تولیدی و صنعتی است چراکه اگر مدیریتی به روز و بر اساس فرمولهای علمی صورت می گرفت باید امروز در خراسان رضوی چندین برند مشهور با سابقه 50سال داشتیم .

وی ادامه می دهد: با این وصف در بررسی شرایط امروز حوزه تولید هم ضمن تاکید بر اینکه شرایط سختی برفعالان تولید و صنعت حاکم شده اما باز هم نمی توان منکر تاثیر مدیریت سنتی بر تشدید شرایط پیش آمده شد.

وی می گوید: متاسفانه به دلیل آنکه بسیاری از مدیران واحدها در گذشته از یک روش خاص در تولید یا فروش نتیجه مثبت گرفته اند لذا تغییر این باور سخت است و در مقابل تغییرات پیرامونی مقاومت می کنند در حالی که دیگر دوره مدیریت سنتی تمام شده و باید با روشهای نوین امروزی و همگام با دنیا عمل کرد.

·       کلینیک کارخانه ها

مهدی زاده در ادامه به چالشهای واحدهای تولیدی وصنعتی استان اشاره کرده و می افزاید:به نظر می رسد صنعت استان در حال پوست اندازی است ودر واقع در حال گذر از مدیریت سنتی در تمام بخشها و اجرای نسخه های مدیریتی جدید می باشد و واحدهای فراوانی داریم که توانسته اند در همین شرایط سخت هم به خوبی رشد کنند و نیروی کار بیشتری به خدمت بگیرند.

مدیرتامین مالی و توسعه بازار شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی اظهار می دارد:به منظور آشنایی بهتر مدیران با دستورات نوین از یک سو وحل مشکلات واحدها با استفاده از علم روز از سوی دیگر کلینیک عارضه یابی واحدهای صنعتی راه اندازی شده که به دنبال شناسایی و اولویت بندی مشکلات و سپس ارایه راهکار است.

در این کلینیک چندین دفتر مشاوره ای و مدیریت صادرات وموسسه پژوهشکده نوین وجود دارد و کلاسهای آموزشی برای کارگران واحدها برگزار می شود و80درصد هزینه ها توسط شرکت شهرکها پرداخت می شود که در سال گذشته429 دوره آموزشی برگزار شدو 13هزار نفر آموزش های لازم را دریافت کردند.

مهدی زاده ادامه می دهد:در سال 96 واحدهای پایش شده در کلینیک عارضه یابی 198 مورد بود که 132 واحد خدمات کلینیکی گرفتند این درحالی است که برخی از مشکلات واحدها از قبیل مباحث مالیاتی و بیمه ای در این کلینیک بررسی نمی شوند وتنها مباحث مرتبط مستقیم با امر تولید و فروش مورد نظراست.

·       نسخه های جدید دردهای قدیمی

وی در بیان نمونه روشهای نوین بهبود وضعیت واحدهای صنعتی می گوید: تا کنون تنها راه تامین مالی واحدهای صنعتی از طریق بانکها بوده در حالیکه این روش در علم امروز مردود است و جایگزینهایی چون فرابورس توصیه می شود.

وی ادامه می دهد:روش دیگر برای تامین مالی از طریق صندوق ضمانت صنایع کوچک است که به جای اخذ وام از بانک ضمانت نامه صادره به فروشنده مواد اولیه داده می شود وکارمزد این روش 50درصد ارزانتر از بانک است اما بازهم به دلیل راحتی در اخذ وام ترجیح می دهند به سراغ بانک بروند.

وی خدمت دیگر را در بخش مدیریت صادرات می داند و اظهارمی دارد : در این روش نمونه کالا یا محصول در اختیار متخصصان این حوزه قرار می گیرد و آنها در نمایشگاههای خارجی ارایه می دهند و مشتری پیدا می کنند و بعد خود شرکت مستقیما وارد قرارداد می شود.

·       15درصد واحد راکد

مدیرتامین مالی و توسعه بازار شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی تعداد واحدهای راکد در شهرکهای صنعتی را چیزی در حدود 15درصد می داند ومی افزاید: درمجموع شهرکهای صنعتی استان 2هزار و553 قرار داد واحد به بهره برداری رسیده داریم که در ابتدای سال جاری تعداد واحدهای راکد 375 مورد بود که به دلایل مختلف توان یا انگیزه ادامه کار را نداشتند.

وی می گوید: به دلیل آنکه در گذشته برنامه جامع توسعه ای نداشتیم وبه صورت غیر تخصصی وغیر دانشی و تنها به  دلیل کشش بازار عده ای وارد این عرصه شده اند ولی در شرایط موجود تنها کسانی قدرت ماندن دارند که با متد های جدید کار می کنند .

مهدی زاده در پایان شرایط حاکم بر تولید در هفته های اخیر را بحران غیر قابل پیش بینی می داند واظهار می دارد: عدم ثبات قیمتها موجب شده تا تولید کننده بر سر دوراهی تردید قرار بگیرد ونوسانات بازار تمام برنامه ریزیها را به هم می زند لذا امیدواریم هرچه سریعتر ثبات به بازار برگردد چراکه در شرایط موجود همه متضرر می شوند.